Προοίμιο: Τα Ερευνητικά Κέντρα (Ε.Κ.) της χώρας έχουν ως αποστολή την βασική και εφαρμοσμένη έρευνα σε όλους τους επιστημονικούς τομείς, καθώς και την προώθηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων προς την οικονομία και την κοινωνία μέσω της στήριξης της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας. Συχνά αποτελούν θεσμικούς συνομιλητές της Πολιτείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ερευνητικά ζητήματα, αλλά και σε θέματα αξιολόγησης και διαχείρισης της έρευνας. Τα Ε.Κ. συνδράμουν επιχειρησιακά την Πολιτεία και την κοινωνία πολιτών σε θέματα της αρμοδιότητάς τους, όπως η παροχή υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας (αντιμετώπιση επιδημιών / πανδημιών, διαγνωστικές εξετάσεις, εισαγωγή εμβολίων, κλπ), ή η συμβολή στην αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης (σεισμοί, ακραία καιρικά φαινόμενα, διασώσεις σε ναυάγια, κλπ). Παράλληλα, στηρίζουν ένα ευρύ φάσμα εκπαιδευτικών δράσεων, με τη συμμετοχή σε μεταπτυχιακά προγράμματα και την επίβλεψη διδακτορικών διατριβών, αλλά και με δράσεις εξωστρέφειας, απαραίτητες για την αναστροφή ενός κλίματος αμφισβήτησης της επιστήμης και διάχυτης συνωμοσιολογίας. Τα Ε.Κ. εποπτεύονται από το Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων ενώ δύο εξ αυτών και από το Υπουργείο Υγείας. Η κρατική χρηματοδότησή τους κυμαίνεται από 15% ως 40% επί του συνολικού τους προϋπολογισμού, καλύπτοντας αποκλειστικά την μισθοδοσία του μόνιμου προσωπικού και μικρό μέρος των λειτουργικών δαπανών, ενώ το υπόλοιπο καλύπτεται μέσω της προσέλκυσης Διεθνών, Ευρωπαϊκών και εθνικών πόρων, καθώς και μέσω συμβολαίων με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Τα Ε.Κ. της χώρας πρωτοπορούν σε πολλούς τομείς της έρευνας και της καινοτομίας και έχουν σήμερα αξιοσημείωτη διεθνή αναγνώριση.
Η Σύνοδος των Προέδρων Ερευνητικών Κέντρων & Τεχνολογικών Φορέων πραγματοποιείται 3 με 5 φορές ανά εξάμηνο. Κατά το Β’ εξάμηνο του 2021 τελούσε υπό τον συντονισμό του Προέδρου του Ε.Κ. “Αθηνά” ενώ κατά το Α’ εξάμηνο του 2022 τελεί υπό τον συντονισμό του Προέδρου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Στις τρεις συνεδριάσεις του Β’ εξαμήνου 2021, η Σύνοδος συζήτησε και κατέληξε στα ακόλουθα.
Για περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με τη δράση της Συνόδου και των Ε.Κ., δείτε: docs.synodos-ek.gr/
Παρακάτω παρουσιάζονται οι τοποθετήσεις της Συνόδου σε ορισμένα επίκαιρα ζητήματα που αφορούν στην εύρυθμη λειτουργία των Ε.Κ. & Τ.Φ.
- Καινοτομία: Η ψήφιση του πρόσφατου Νόμου 4864/2021 δημιουργεί το νομοθετικό πλαίσιο για εταιρείες-τεχνοβλαστούς και αποτελεί αποφασιστικό βήμα για την ουσιαστική στήριξη της καινοτομίας και την ενδυνάμωση των προσπαθειών του ερευνητικού ιστού της χώρας για την αξιοποίηση των επιστημονικών αποτελεσμάτων και της γνώσης. Πρόκειται για μία κίνηση με σαφή αναπτυξιακό χαρακτήρα που ανταποκρίνεται στο διττό ενδιαφέρον των Ε.Κ. για βασική έρευνα και καινοτομία. Να σημειωθούν εδώ οι επιτυχείς προσπάθειες των Ε.Κ. για τη στήριξη νεοφυών επιχειρήσεων και για την εξέλιξη της πορείας τους, καθώς πολλές εξ αυτών ωριμάζουν και εξέρχονται στην ανοικτή οικονομία.
- Αξιολόγηση: Η Σύνοδος χαιρετίζει την απόφαση της Πολιτείας για εξωτερική αξιολόγηση των Ε.Κ., καθώς και των Ινστιτούτων τους, η οποία θα λάβει χώρα την άνοιξη του 2022. Επίσης αποτιμά ως θετικά τα αποτελέσματα της συνεργασίας των μελών της με τη ΓΓΕΚ και το ΕΣΕΤΕΚ αναφορικά με τη διαδικασία. Με ικανοποίηση διαπιστώνει ότι η μεγάλη πλειονότητα των προτάσεων/παρατηρήσεών της έγινε αποδεκτή και υιοθετήθηκε στη διαμόρφωση των αξόνων αξιολόγησης, ενώ προσβλέπει στην συνέχιση της καλής αυτής συνεργασίας.
- Οργανισμοί: Η Σύνοδος επισημαίνει την κωλυσιεργία που διαπιστώνεται τους τελευταίους 12 μήνες από την πλευρά του Υπουργείου Εσωτερικών σχετικά με την πορεία έγκρισης των νέων Οργανισμών των Ε.Κ., αρκετοί εκ των οποίων είχαν ήδη συνταχθεί από το 2017, με αποτέλεσμα να αναφύονται σοβαρά προβλήματα στην ομαλή διοίκηση των Ε.Κ. και προσκόμματα στη λειτουργία τους όπως, για παράδειγμα, η διαχείριση του διοικητικού φόρτου, η αδυναμία πρόσληψης νέου προσωπικού ή η διαδικασία ανέλιξης ερευνητών. Οι ισχύοντες Οργανισμοί ανατρέχουν αρκετές δεκαετίες στο παρελθόν και προφανώς οι διατάξεις τους είναι αναντίστοιχες με τις εν τω μεταξύ διορθωτικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στη διοίκηση των Ε.Κ. και βεβαίως με τις ριζικές αλλαγές που έχουν γίνει στο εθνικό και διεθνές ερευνητικό οικοσύστημα. Οι παρωχημένοι Οργανισμοί που δεν ανταποκρίνονται στο νεότερο νομοθετικό πλαίσιο για την έρευνα (Ν. 4310/2014, 4386/2016) δημιουργούν στρεβλή εικόνα που δυστυχώς αναμένεται ότι θα καταγραφεί στην επικείμενη αξιολόγηση των Κέντρων, δίχως αυτά να φέρουν ευθύνη για την όλη κατάσταση.
- Τακτική Επιχορήγηση: Υπάρχει σοβαρή αδυναμία κατανόησης των ανελαστικών υποχρεώσεων που καλύπτει η έτσι και αλλιώς εξαιρετικά μειωμένη τακτική επιχορήγηση, μιας και μας επιβάλλεται, τα τελευταία χρόνια, να παρουσιάζουμε συνοπτικούς προϋπολογισμούς στο ύψος του προϋπολογισμού του 2018, κατά παράβαση των πραγματικών προϋπολογισμών που συντάσσουν οι οικονομικές μας υπηρεσίες, και επιπλέον να είναι πλεονασματικοί! Το πρόβλημα οξύνεται περαιτέρω καθώς σχεδόν όλα τα Ε.Κ. αναπτύσσονται με ταχείς ρυθμούς, με αποτέλεσμα η τακτική επιχορήγηση να καλύπτει σε μικρό ή μηδαμινό βαθμό τις λειτουργικές δαπάνες ενώ, σε ορισμένες περιπτώσεις, να μην καλύπτει πλέον ούτε το μισθολογικό κόστος πλήρως. Απαιτείται η άμεση αύξηση της τακτικής επιχορήγησης των ερευνητικών κέντρων, καθώς φαίνεται να είναι από τους ελάχιστους οργανισμούς με καθηλωμένη χρηματοδότηση στα επίπεδα 2018, και δεν είναι δυνατόν να βρισκόμαστε στη δυσχερή θέση να πρέπει να διεκδικούμε τα αυτονόητα.
- Χρηματοδότηση επιβράβευσης: Η Σύνοδος εκφράζει την έντονη ανησυχία της για την καθυστέρηση καταβολής εκ μέρους της ΓΓΕΚ της χρηματοδότησης επιβράβευσης (παλαιότερα ονομάζονταν matching funds) των ετών 2020 και 2021 για εθνικά και ευρωπαϊκά έργα που εκτελούνται στα Ε.Κ. Επιβάλλεται να τονιστεί ότι η χρηματοδότηση επιβράβευσης λειτουργεί ως αναπτυξιακός μοχλός, δεδομένου ότι διοχετεύεται στην υποστήριξη ερευνητικών ομάδων και τη διατήρηση και συντήρηση υποδομών, ενώ η μη καταβολή της δυσχεραίνει έτι περαιτέρω τη δύσκολη οικονομική κατάσταση των Ε.Κ.
- Ερευνητικές Υποδομές: H χρηματοδοτική φάση των περισσότερων υποδομών του Εθνικού Οδικού Χάρτη έληξε εντός του 2021, με ορισμένες μόνο από αυτές να ολοκληρώνονται εντός του 2022. Η πλειονότητα των εργαζόμενων στα Ε.Κ. και τα ΑΕΙ που συμμετέχουν στις υποδομές είναι προσωπικό με συμβάσεις έργου ή εργασίας, γεγονός που οδηγεί στην απώλεια εξειδικευμένων θέσεων εργασίας με τη λήξη των έργων, εξέλιξη ακριβώς αντίθετη στην δεδηλωμένη επιθυμία της πολιτικής ηγεσίας και της κοινωνίας για αναστροφή του brain-drain. Πρόκειται συνήθως για έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό που είναι απαραίτητο για να μην καταρρεύσουν οι υποδομές (και ο αντίστοιχος εξοπλισμός τους) μέχρι τον επόμενο κύκλο χρηματοδότησης, αλλά και για να αξιολογηθούν σωστά εντός του 2022. Ουσιαστικός σκοπός είναι να μην ακυρωθεί στην πράξη η εθνική προσπάθεια αναβάθμισης του Ερευνητικού Ιστού και Υποδομών της χώρας και της σύμπλευσής τους με τα Ευρωπαϊκά δρώμενα. Για τον σκοπό αυτό, έχουμε ζητήσει μια χρηματοδότηση-γέφυρα από το εποπτεύον Υπουργείο.
- Νέες θέσεις ερευνητών: Ένα κομβικό ζήτημα για την επιβίωση και την πρόοδο των Ε.Κ. συνιστούν οι ολιγάριθμες νέες θέσεις ερευνητών, γεγονός που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την προκήρυξη αρκετών νέων θέσεων μελών ΔΕΠ στα Πανεπιστήμια. Η ενίσχυση του ερευνητικού δυναμικού με νέες προκηρύξεις θα συντελέσει στην εξασφάλιση εξειδικευμένης γνώσης, την κάλυψη περισσότερων θεματικών περιοχών και τη στήριξη της καινοτομίας, αλλά και την αναστροφή του φαινομένου του brain drain.