Σήμερα οι ανθρωπιστικές σπουδές περνάνε σημαντική κρίση. Ο λόγος είναι ότι θεωρούνται ως κλάδος με ελάχιστες προοπτικές για επαγγελματική αποκατάσταση.
Για να δούμε όμως τι μπορούν να προσφέρουν, σε γενικές γραμμές, οι ανθρωπιστικές επιστήμες ως προς την επαγγελματική αποκατάσταση, θα πρέπει να κάνουμε μια διάκριση στον τρόπο με τον οποίο τις αντιμετωπίζουμε. Έτσι, από τη μία, υπάρχει η κλασική θεώρησή τους, αυτή της αντιστοίχησης ανάμεσα σε πτυχίο και επάγγελμα. Εκείνος που τελειώνει το Φιλολογικό είναι φυσικό να θέλει να εργαστεί ως φιλόλογος, το ίδιο και ο αρχαιολόγος, ο ιστορικός κτλ.
Βέβαια, το πρόβλημα εδώ είναι ότι, με ορισμένες εξαιρέσεις, οι ανθρωπιστικές σπουδές απουσιάζουν από τις διάφορες λίστες επαγγελμάτων με προοπτική. Τι σημαίνει αυτό για το επαγγελματικό μέλλον εκείνων που θέλουν να ακολουθήσουν ανθρωπιστικές σπουδές; Λίγα πράγματα. Ο λόγος είναι ότι οι λίστες αυτές είναι ιδιαίτερα ευμετάβλητες από τη φύση τους.
Ο καθορισμός των επαγγελμάτων με προοπτική ορίζεται από τις ανάγκες και τις ελλείψεις που διαπιστώνονται στην αγορά εργασίας μια συγκεκριμένη περίοδο, στο παρόν και το άμεσο μέλλον. Αν όμως είναι οι πραγματικές συνθήκες που ορίζουν τις λίστες αυτές, στη συνέχεια είναι αυτές οι ίδιες οι λίστες που επηρεάζουν, ως ένα βαθμό πάντα, την πορεία εξέλιξης αυτών των επαγγελμάτων. Με αυτό θέλω να πω το πολύ απλό, ότι η δημοσιοποίηση ενός επαγγέλματος ως αυτού που θα προσφέρει γρήγορη επαγγελματική αποκατάσταση επηρεάζει την απόφαση των νέων που ετοιμάζονται να σπουδάσουν και στη συνέχεια επηρεάζει την ίδια την αγορά εργασίας. Έτσι, ένα επάγγελμα που αρχικά εμφανίζεται ως αυτό με τις περισσότερες προοπτικές, λίγο καιρό μετά έχει κορεστεί.
Σε κάθε περίπτωση, κι αυτό δεν θα πρέπει να το ξεχνάμε, παρά τις όποιες λίστες, πάντα υπάρχει η πιθανότητα κάποιος που έχει επιλέξει ένα επάγγελμα με προοπτική να βρει δυσκολότερα δουλειά από κάποιον άλλον, π.χ. φιλόλογο, για λόγους καθαρά συγκυριακούς. Γιατί πάντα κινούμαστε σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα και χώρους και έχουμε να κάνουμε με συγκεκριμένες καταστάσεις, oπότε, μέσα στις περιστάσεις αυτές ένας φιλόλογος ενδέχεται να βρει μια καλή ευκαιρία, ενώ κάποιος άλλος, π.χ. ένας πληροφορικάριος να μη βρει.
Υπάρχει όμως και οι άλλη διάσταση των ανθρωπιστικών σπουδών, η οποία σπάνια τονίζεται στη χώρα μας. Πρόκειται για τα ουσιαστικά προσόντα που αποκτά κανείς από τις ανθρωπιστικές σπουδές. Θα αναφέρω εδώ τις δύο βασικότερες δεξιότητες που αποκτά κανείς σπουδάζοντας ανθρωπιστικές επιστήμες. Η πρώτη είναι η γνώση του τρόπου να σκέφτεται και, συνακόλουθα, να γράφει. Όταν κάνω λόγο για ικανότητα σκέψης και, συνακόλουθα, γραφής, δεν αναφέρομαι στις απαιτήσεις για καθημερινή διαβίωση, αλλά στη δυνατότητα να βγει κανείς από τον καθημερινό τρόπο αντίληψης των πραγμάτων και να δει μια κατάσταση με άλλο μάτι. Για να το πετύχει όμως αυτό χρειάζεται να έχει εντρυφήσει στον τρόπο σκέψης των άλλων και στα όσα έχουν επιτευχθεί σε πολιτιστικό και ιστορικό επίπεδο, ώστε να έχει αποκτήσει γνώση διαφορετικών οπτικών και έτσι να είναι σε θέση να γνωρίζει αν κάτι είναι ή όχι πρωτότυπο ή θα έχει πιθανότητες επιτυχίας κτλ. Διαφορετικά καθίσταται θέμα τυχαίας προσωπικής ικανότητας. Μάλιστα, πολλές φορές έτσι αντιμετωπίζεται, δηλαδή σαν η ικανότητα σκέψης να είναι κάτι μη διδακτό, το οποίο δεν μπορεί να διαμορφωθεί και να αναπτυχθεί. Τι μπορεί όμως να κάνει κανείς έχοντας ασκηθεί στην επεξεργασία εννοιών; Το πρώτο και απλούστερο είναι να εξηγήσει και να τεκμηριώσει μια ιδέα, να τη βελτιώσει, να παρουσιάσει κάτι καινούργιο. Επιπλέον, κάποιος που έχει ασκηθεί στο να χειρίζεται έννοιες και καταστάσεις, είναι περισσότερο ικανός στο να λύνει προβλήματα, κι αυτό είναι μία από τις ιδιαίτερα σημαντικές αρετές σε πολλές μορφές απασχόλησης.
Η άλλη βασική δεξιότητα που αποκτά κανείς από τις ανθρωπιστικές επιστήμες αφορά την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους. Αυτή πηγάζει από την επαφή με τον πολιτισμό και τη σκέψη άλλων ανθρώπων, μέσα από την οποία κανείς βιώνει, αναγνωρίζει και μαθαίνει να ζει και να αλληλεπιδρά με τη διαφορετικότητα, ενώ παράλληλα, έχοντας αναπτύξει την ικανότητα σκέψης, μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικότερα στο να πείσει για την αξία του προϊόντος που υποστηρίζει ή για τη σημασία μιας δραστηριότητας που πρέπει να γίνει.
Αυτή είναι μια δεξιότητα που δεν θα πρέπει να περάσει απαρατήρητη, δηλαδή η ικανότητα της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης, σε μια εποχή όπου κυριαρχεί η τεχνολογία. Ο λόγος είναι ότι ένα διαρκώς αυξανόμενο μέρος της απασχόλησης παγκοσμίως έχει να κάνει με εργασία που αφορά την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων, π.χ. την παροχή υπηρεσιών, κάτι που δεν μπορεί να αντικατασταθεί από τις μηχανές.
Έχοντας αποκτήσει αυτές τις βασικές δεξιότητες μπορεί κανείς να επεκταθεί σε ένα ικανοποιητικό εύρος επαγγελμάτων. Για παράδειγμα, μια αμερικανική εκπαιδευτική ιστοσελίδα, η Education Insider, αναφέρει 25 διαφορετικά επαγγέλματα που μπορεί να ασκήσει κάποιος που έχει σπουδάσει ανθρωπιστικές επιστήμες. Μεταξύ αυτών είναι Υπεύθυνος Διασφάλισης Ποιότητας, επειδή έχει καλή αναλυτική σκέψη και πνεύμα ομαδικότητας, Διαφημιστής, επειδή μπορεί να επεξεργαστεί έννοιες και ιδέες, δηλαδή να μπει στο μυαλό του άλλου, αλλά και να βρει κάτι καινούργιο, ενασχόληση με τις δημόσιες σχέσεις, γιατί εκτός από τις διαπροσωπικές σχέσεις χρειάζεται ικανότητα στο γράψιμο, ανάπτυξη περιεχομένου ιστοσελίδων, ακόμα και να εργαστεί στο FBΙ.
Η σημασία των ανθρωπιστικών σπουδών για την επαγγελματική αποκατάσταση δεν αποτελεί μύθο ή μια θεωρία για να καθησυχάζει όσους επιθυμούν να στραφούν σ’ αυτές. Αντιθέτως, υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα ανθρώπων που έχουν διαπρέψει, και μάλιστα σε τομείς διαφορετικούς, έχοντας ως υπόβαθρο τις ανθρωπιστικές σπουδές. Έτσι, εντελώς ενδεικτικά, αναφέρω τον Σπύρο Λάτση, ο οποίος σπούδασε φιλοσοφία στο Harvard, έχοντας ως δάσκαλο έναν από τους πλέον σημαντικούς φιλοσόφους, τον Imre Lakatos, και για τον οποίο έχει γραφτεί πως αν δεν ήταν κληρονόμος μιας τέτοιας περιουσίας θα ακολουθούσε ακαδημαϊκή καριέρα στη φιλοσοφία, τον Michael Eisner, πρώην επικεφαλής της Walt Disney, ο οποίος σπούδασε αγγλική φιλολογία και θέατρο και, όπως λέει χαρακτηριστικά, δεν είχε παρακολουθήσει ούτε ένα μάθημα σχετικό με την επιχειρηματικότητα και μάλιστα προτρέπει τα παιδιά του να σπουδάσουν αγγλική φιλολογία, και τον George Soros, τον γνωστό οικονομολόγο, ο οποίος σπούδασε φιλοσοφία και είχε ως δάσκαλο έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους φιλοσόφους, τον Karl Popper.
Όσο για τη γενικότερη χρησιμότητα των ανθρωπιστικών σπουδών, ακόμα και σε κλάδους που φαίνονται ξένοι προς αυτές, όπως είναι η τεχνολογία, αρκούν, πιστεύω, τα λόγια του Steve Jobs. Ο ιδρυτής της Apple κατά την παρουσίαση του iPad 2 είπε τα εξής: «Είναι στο DNA της Apple το να μην αρκεί από μόνη της η τεχνολογία – είναι το πάντρεμα της τεχνολογίας με τις ελευθέριες τέχνες, με τις ανθρωπιστικές επιστήμες αυτό το οποίο μας δίνει το αποτέλεσμα που κάνει την καρδιά μας να σκιρτά, και πουθενά αλλού αυτό δεν ισχύει περισσότερο παρά σε αυτές τις μετά το pc συσκευές».
Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD
