Η Ελλάδα στον παγκόσμιο χάρτη startup economy
Ήδη από το 2021 η ελληνική κυβέρνηση έχει συντάξει και εφαρμόσει δέσμη μέτρων τα οποία στοχεύουν στην ενίσχυση και ανάπτυξη του εγχώριου οικοσυστήματος startup επιχειρήσεων και της καινοτομίας. Στο πλαίσιο αυτό, πρωτοβουλίες όπως τα φορολογικά κίνητρα για “Επενδυτικούς Αγγέλους” στις νεοφυείς επιχειρήσεις και εν γένει το πλαίσιο Elevate Greece σηματοδοτούν την επιδίωξη των αρχών για καθιέρωση της Ελλάδας ως χώρας επιχειρηματικά φιλικής, που προσελκύει άμεσες ξένες επενδύσεις, με έμφαση στις νεοφυείς επιχειρήσεις και την υψηλή τεχνολογία. Ταυτόχρονα, η ψήφιση του νόμου 4758/2020 αναφορικά με τα φορολογικά κίνητρα για μεταφορά φορολογικής κατοικίας φυσικών προσώπων, αποτελεί έναυσμα για σταδιακή άνοδο της Ελλάδας στις λίστες με τις δημοφιλέστερες καλύτερες χώρες για remote working, ειδικά στην μετα Covid εποχή.
Όλα τα ανωτέρω δημιουργούν ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό κλίμα για την παροχή υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών που εμπεριέχουν άυλη πνευματική ιδιοκτησία (Intellectual Property ή IP rights). Είναι πολλά τα παραδείγματα ελληνικών startup εταιριών με επιτυχημένους επενδυτικούς γύρους χρηματοδοτήσεων και άμεσων επενδύσεων από funds και venture capitals. Πρόσφατα ανακοινώθηκε ο πρώτος ελληνικός “μονόκερος”, ενώ οι προβλέψεις δίνουν και παίρνουν αναφορικά με το ποια θα είναι η δεύτερη ελληνική unicorn startup.
Το καίριο φορολογικό ερώτημα
Για κάθε startup εταιρία, μεγάλος αγώνας γίνεται και πολλή αγωνία υπάρχει από τους συντελεστές της για το κατά πόσον είναι επαρκώς κατοχυρωμένη νομικά η πνευματική ιδιοκτησία, την οποία έχουν αναπτύξει και πάνω στην οποία συνήθως στηρίζεται η προστιθέμενη αξία της. Αντιθέτως, λίγη σημασία δίνεται, συνήθως, στο πόσο προστατευμένη από τους φορολογικούς ελέγχους είναι η άυλη ιδιοκτησία που αναπτύσσεται (Development), ενισχύεται (Enhancement), συντηρείται (Maintenance), προστατεύεται (Protection) και εκμεταλλεύεται (Exploitation), εν συντομία DEMPE, από ελληνικές οντότητες, μέλη διεθνών εταιρικών σχηματισμών και γενικότερα πολυεθνικών ομίλων, αλλά είναι κατοχυρωμένη από συνδεδεμένη εταιρεία στην αλλοδαπή με συνέπεια τα έσοδα από την εκμετάλλευσή της να φορολογούνται καταρχήν στο εξωτερικό.
Τι ισχύει διεθνώς
Καθοριστικός είναι ο ρόλος των κατευθυντήριων οδηγίών του ΟΟΣΑ για θέματα ενδοομιλικών συναλλαγών (OECD Transfer Pricing Guidelines), των οποίων, μάλιστα, προσφάτως δημοσιεύτηκε η αναθεωρημένη έκδοσή τους (20/01/2022). Οι οδηγίες αυτές επιδιώκουν να θέσουν ένα ενιαίο πλαίσιο αντιμετώπισης των διεθνών φορολογικών θεμάτων από τις φορολογικές αρχές και τις επιχειρήσεις των κρατών μελών του, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Με βάση τα όσα ορίζουν οι κατευθυντήριες οδηγίες, αλλά και οι δράσεις που σχετίζονται με την πρόληψη της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και της μετατόπισης των κερδών (BEPS), γίνεται σαφές ότι από μόνη της η νομική κατοχή των άυλων περιουσιακών στοιχείων δεν διασφαλίζει πλέον το δικαίωμα στα έσοδα από την εκμετάλλευση των άυλων περιουσιακών στοιχείων. Αντιθέτως, τα έσοδα θα πρέπει να αποδίδονται σε εκείνες τις συνδεδεμένες εταιρίες που επιτελούν τις προαναφερθείσες λειτουργίες DEMPE. Αυτό σημαίνει ότι η η ιδιότητα και μόνο μιας εταιρείας ως δικαιοπαρόχου του αύλου στοιχείου λόγωαυτής και μόνον της ιδιότητάς του δεν αποτελεί επαρκή παράγοντα για την απόδοση του συνόλου των εσόδων από την εκμετάλλευση του αύλου. Απαιτείται εκτενής ανάλυση των λειτουργιών DEMPE και των λειτουργιών διαχείρισης κινδύνων που επιτελούνται από την κάθε συνδεδεμένη οντότητα που σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την άυλη ιδιοκτησία. Για τον σκοπό αυτόν είναι αναγκαία η ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν και εν τέλει θα καθορίσουν την κατανομή του εισοδήματος στις οντότητες που συνεισφέρουν σ’ αυτό. Και μπορεί το τεχνικό μέρος της υλοποίησης του προϊόντος και της νομικής κατοχής του αντίστοιχου αύλου στοιχείου να μπορεί εύκολα να προσδιοριστεί και να ποσοτικοποιηθεί, η εξίσωση όμως για την ορθή κατανομή του κέρδους σύμφωνα με την αρχή των ίσων αποστάσεων περιλαμβάνει επιπλέον παράγοντες που συχνά δεν είναι εύκολο να εξακριβωθούν. Στον κύκλο ζωής ενός προϊόντος εξίσου σημαντικές είναι οι αποφάσεις που αφορούν τη στρατηγική προώθησής του, τις αγορές – στόχους που θα διαφημιστεί, καθώς και η χρήση υφιστάμενης πελατειακής βάσης κάποιας εκ των συνδεδεμένων εταιριών του ομίλου. Επίσης, λειτουργίες που αφορούν στη σχεδίαση και επίβλεψη της υλοποίησης ενός προϊόντος αλλά και οι αποφάσεις για την εξέλιξή του σύμφωνα με τις αξιολογήσεις των πελατών, αποτελούν κομβικής σημασίας συντελεστές για την επιτυχία του. Επιπρόσθετα, καθοριστικό παράγοντα αποτελεί το ποια οντότητα έχει το σχετικό Financial Capacity και Control, δηλαδή ποια οντότητα έχει τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσει και να λάβει τις σχετικές αποφάσεις αναφορικά με την άυλη ιδιοκτησία.
Όλα τα ανωτέρω, υπό το πρίσμα της ύπαρξης επαρκούς προσωπικού για την διεκπεραίωση κάθε λειτουργίας, αποτελούν μέρος της ανάλυσης DEMPE, που στόχο έχουν να σταθμίσουν τη συνεισφορά των υπηρεσιών που παρέχονται από την κάθε εταιρία του ομίλου και το κατά ποιο ποσοστό σχετίζονται με την αλυσίδα αξίας του αύλου στοιχείου.
Επομένως, οι μητρικές εταιρείες ενδέχεται να μη δικαιούνται παρά μόνο μέρος της απόδοσης, προσαρμοσμένο στον κίνδυνο για την επένδυσή τους, και αμοιβή βασιζόμενη στο κόστος, συν ένα περιθώριο κέρδους, για τις διοικητικές υπηρεσίες που παρέχουν στην startup εταιρία που συμμετέχουν. Το οργανόγραμμα ενός ομίλου, συνδυαστικά με τον αριθμό του προσωπικού ανά τμήμα και εταιρία, αποτελεί μια πρώτη ένδειξη για το πού παράγεται προστιθέμενη αξία, πού λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με την ανάπτυξη και την προώθηση του προϊόντος και πού είναι κατοχυρωμένη η πνευματική ιδιοκτησία (IP).
Πρακτικά, αυτό που συμβαίνει συχνά σε περιπτώσεις νεοφυών επιχειρήσεων είναι η ανάπτυξη, ενίσχυση και συντήρηση του αύλου περιουσιακού στοιχείου να γίνεται σε χώρες είτε με χαμηλό κόστος προσωπικού, είτε με φορολογικά κίνητρα επενδύσεων για έξοδα έρευνας και ανάπτυξης, είτε με εξειδικευμένο και ικανό προσωπικό (τα δυο τελευταία ενυπάρχουν και στην Ελλάδα), ενώ οι λειτουργίες που αφορούν στην προστασία και εκμετάλλευσή του να πραγματοποιούνται από εταιρίες που εδρεύουν σε χώρες που είναι υπογράφοντα μέλη όλων των μεγάλων διεθνών συνθηκών IP και ταυτόχρονα εφαρμόζουν ευνοϊκό καθεστώς ως προς τη φορολόγηση εσόδων από την εκμετάλλευση της άυλης πνευματικής ιδιοκτησίας.
Τι πρέπει να προσέχουν οι ελληνικές startup και οι υποψήφιοι angel investors
Όπως παντού στον κόσμο, έτσι και στην Ελλάδα, οι νέες startup εταιρίες, χρησιμοποιώντας κεφάλαια επενδύονται σε αυτές και αξιοποιώντας όλες τις απαραίτητες υποστηρικτικές υπηρεσίες για την καθημερινή λειτουργία τους, επιδιώκουν τη βελτιστοποίηση του προϊόντος που θα προσφέρουν, στοχεύοντας την αύξηση της αξίας αποτίμησης της εταιρίας. Το κενό, όμως, που υπάρχει από την απουσία κινήτρων για τη σύγχρονη κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, οδηγεί τους Ομίλους αυτούς να προσανατολίζονται σε φορολογικά σχήματα που διαχωρίζουν την ιδιοκτησία του IP από την εκμετάλλευσή του. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος αμφισβήτησης της φορολογικής βάσης της εταιρίας που παρέχει υπηρεσίες σχετικά με την ανάπτυξη του αύλου, αν δεν λαμβάνει τα έσοδα που της αναλογούν για τη συνεισφορά της αυτή και κατ’ επέκταση αν δεν καταβάλλεται ο φόρος στη φορολογική δικαιοδοσία όπου δημιουργείται, έστω και κατά ένα ποσοστό, η άυλη περιουσία. Η συχνή απουσία πραγματικής υπόστασης (substance) των εταιριών κατοχής πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελεί τη δαμόκλειο σπάθη σε κάθε φορολογικό έλεγχο εταιριών του Ομίλου, οι οποίες βάσει των λειτουργιών που αναλαμβάνουν συμβάλλουν κατά κόρον στην ανάπτυξη του παρεχόμενου προϊόντος, χωρίς να λαμβάνουν την αντίστοιχη αμοιβή από την εκμετάλλευσή του.
Τόσο οι εταιρίες που επενδύουν σε νεοφυείς επιχειρήσεις, όσο και οι ίδιες οι νεοφυείς επιχειρήσεις, πρέπει, συνεπώς, να προσέχουν εκ των προτέρων ώστε να υφίσταται μια οργανωτική δομή η οποία να ανταποκρίνεται στα πραγματικά περιστατικά. Επίσης, να υπάρχει σαφής ανάλυση των παρεχόμενων από κάθε μέρος λειτουργιών και κινδύνων που αναλαμβάνονται και σχετίζονται με την ανάπτυξη, συντήρηση και ενίσχυση του προϊόντος, χρησιμοποιώντας σε κάθε περίπτωση τα διαθέσιμα από τη φορολογική αρχή κίνητρα και οφέλη. Ο κατάλληλος φορολογικός σύμβουλος έρχεται να χαρτογραφήσει τις λειτουργίες που αναλαμβάνονται σύμφωνα με την ανάλυση DEMPE, να προτείνει τυχόν αναθεωρήσεις επί των υφιστάμενων συμβάσεων παροχής υπηρεσιών και δικαιωμάτων χρήσης IP και να επισημάνει την εύλογη αμοιβή που αναλογεί σε κάθε οντότητα, σύμφωνα με την αρχή των ίσων αποστάσεων. Αν ακολουθήσει σωστά τη μεθοδολογία αυτή, η startup εταιρία κατορθώνει να ελέγξει και να ελαχιστοποιήσει το φορολογικό ρίσκο που ενυπάρχει μέσα στο πιο καίριο, ίσως, περιουσιακό στοιχείο της, την πνευματική της ιδιοκτησία. Έτσι μπορεί να δώσει την ασφάλεια που απαιτείται από τους υποψήφιους επενδυτές που πιστεύουν στην καινοτομία της και θέλουν να στηρίξουν τις προοπτικές γιγάντωσής της. Ο στόχος πάντα ο ίδιος, παγκοσμίως: να ακουστεί η φράση “The boxes are ticked, so the funds are released”.
