Του Πάνου Τσαγκαράκη
Τα πλαστικά είναι η κινητήριος δύναμη της σύγχρονης οικονομίας. Η χρήση τους έχει βοηθήσει τη βιομηχανική ανάπτυξη τα τελευταία 50 χρόνια, με την παγκόσμια παραγωγή τους να αυξάνεται ραγδαία από 15 εκατ. τόνους το 1964 σε 311 εκατ. το 2014. Εάν τα πράγματα συνεχίσουν έτσι, η παραγωγή τους θα διπλασιαστεί ξεπερνώντας τα 600 εκατ. τόνους τα επόμενα 20 χρόνια. Ωστόσο, το όφελος αυτό έχει ένα σημαντικό κόστος. Ειδικά οι πλαστικές συσκευασίες αποτελούν την πεμπτουσία των προϊόντων μίας χρήσης: αντιπροσωπεύουν το ένα τέταρτο του συνολικού όγκου πλαστικών, και περίπου το 95% της αξίας των υλικών των πλαστικών συσκευασιών (αξίας περίπου 80 με 210 δισ. δολάρια ετησίως) χάνεται από την οικονομία. Και ενώ η προβλεπόμενη ωφέλιμη διάρκεια ζωής τους είναι συνήθως μικρότερη από ένα έτος, το υλικό αυτό ζει για αιώνες.
Μια νέα έκθεση από την McKinsey, το Ίδρυμα MacArthur και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, με τίτλο «The new plastics economy: Επανεξετάζοντας το μέλλον των πλαστικών», διαπιστώνει ότι η εφαρμογή των αρχών της κυκλικής οικονομίας στις παγκόσμιες ροές των πλαστικών συσκευασιών θα μπορούσε να αναμορφώσει την οικονομία των υλικών. Ειδικότερα, θα μπορούσε να μειώσει δραστικά τις αρνητικές εξωγενείς επιδράσεις – οι οποίες αποτιμώνται συντηρητικά από το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον σε 40 δισ. δολάρια – όπως η «διαρροή» των πλαστικών στους ωκεανούς, αφού ξεφεύγουν από τα συστήματα συλλογής απορριμμάτων. Σήμερα, σχεδόν το ένα τρίτο όλων των πλαστικών συσκευασιών διαρρέεται στη θάλασσα, με αποτέλεσμα περίπου 8 εκατ. τόνοι ετησίως να ρυπαίνουν ωκεανούς.
Στην έκθεση επεξηγείται πως οι προσπάθειες βελτίωσης μέχρι σήμερα είναι εξαιρετικά κατακερματισμένες και υποβαθμισμένες. Απαιτείται επείγουσα δράση για να προχωρήσει ο κλάδος σε θετική πορεία, αλλά με ισχυρότερα οικονομικά και καλύτερα περιβαλλοντικά αποτελέσματα. Και προτείνεται μια «Νέα Οικονομία των Πλαστικών» με τρεις κύριους στόχους:
1. Τη δημιουργία μιας πιο αποτελεσματικής οικονομίας της μετα-χρήσης των πλαστικών, βελτιστοποιώντας τα οικονομικά, και υιοθετώντας την ανακύκλωση, την επαναχρησιμοποίηση, και την ελεγχόμενη βιοδιάσπαση για συγκεκριμένες εφαρμογές.
2. Τη δραστική μείωση της διαρροής των πλαστικών στα φυσικά συστήματα (ιδίως στους ωκεανούς) και άλλες αρνητικές εξωγενείς επιδράσεις.
3. Τη διάσπαση των πλαστικών που προέρχονται από ορυκτές πρώτες ύλες – πέρα από τη μείωση των απωλειών της ανακύκλωσης και της βιοδιάσπασης – εξερευνώντας και υιοθετώντας ανανεώσιμες πηγές πρώτων υλών.
Ακόμη και με το σημερινό σχεδιασμό, τις τεχνολογίες και τα συστήματα που έχουμε στη διάθεσή μας, αυτοί οι στόχοι μπορεί να υλοποιηθούν εν μέρει. Για παράδειγμα, μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι το 53% των πλαστικών συσκευασιών στην Ευρώπη θα μπορούσαν να ανακυκλωθούν αποτελεσματικά από περιβαλλοντικής πλευράς και σήμερα. Ενώ το πραγματικό μέγεθος μπορεί να συζητηθεί και εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από την τιμή του πετρελαίου, το μήνυμα είναι σαφές: υπάρχουν ήδη θύλακες ευκαιριών που μπορούν να αξιοποιηθούν και, ακόμη και αν δεν είναι απολύτως εφικτοί σήμερα, η Νέα Οικονομία των Πλαστικών προσφέρει μια ελκυστική ευκαιρία/στόχο για την παγκόσμια αλυσίδα αξίας και τα κράτη, ώστε να συνεργαστούν και να καινοτομήσουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Ο επανασχεδιασμός των υλικών, των μορφών και των συστημάτων, η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και η εξελισσόμενη παγκόσμια αλυσίδας αξίας, απαιτεί μια νέα προσέγγιση για την επίτευξη μιας συστημικής στροφής προς τη Νέα Οικονομία των Πλαστικών. Ένα όχημα συντονισμού είναι αναγκαίο για να οδηγήσει σε αυτό τον στόχο, με μια αρχική εστίαση στην καθιέρωση ενός παγκόσμιου πρωτοκόλλου πλαστικών. Με το συντονισμό πιλοτικών έργων ευρείας κλίμακας και την επίδειξη τους (όπως είναι η ανάπτυξη βιο-ήπιων υλικών και πολυμερών με καλύτερη δυνατότητα ανακύκλωσης). Με την ανάπτυξη γνώσεων και τη δημιουργία μιας βάσης οικονομικών και επιστημονικών δεδομένων για την καλύτερη κατανόηση των ροών των υλικών και τα οικονομικά των διαφόρων επιλογών/λύσεων. Με τη συμμετοχή των φορέων χάραξης πολιτικής και την παροχή μιας εργαλειοθήκης για την καλύτερη αξιολόγηση των πολιτικών επιλογών. Καθώς και με το συντονισμό και την επικοινωνία μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερομένων μερών που υπάρχουν σε ολόκληρη την παγκόσμια αλυσίδας αξίας των πλαστικών συσκευασιών. Είναι κατανοητό ότι όλα αυτά δεν μπορούν να συμβούν εν μία νυκτί. Αλλά, τώρα έφτασε πλέον η στιγμή για να προχωρήσουμε προς αυτή την κατεύθυνση. Η εφαρμογή των αρχών της κυκλικής οικονομίας μπορεί να αναμορφώσει δραστικά τα οικονομικά αυτής της κινητήριας δύναμης της παγκόσμιας οικονομίας, βοηθώντας παράλληλα το περιβάλλον.