Από την «Τράπεζα των Φτωχών» στο Μπαγκλαντές μέχρι τη φύλαξη βρεφών κατ΄οίκον στο Χαλάνδρι

Τι είναι, όμως, η κοινωνική επιχειρηματικότητα; Αντί ορισμού, ας δούμε μερικά παραδείγματα: στη Γαλλία, οι γονείς δημιούργησαν οι ίδιοι συνεταιριστικούς παιδικούς σταθμούς, όταν διαπίστωσαν ότι πολλές μητέρες και πατέρες δεν είχαν πού να αφήσουν τα παιδιά τους τις ώρες που δούλευαν: η πρωτοβουλία τους έλαβε χαρακτήρα κινήματος, που σταδιακά εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη.

Στην Ιταλία, η «La Nueva Cooperativa» απασχολεί 191 ΑμεΑ και πραγματοποιεί τζίρο 12 εκατ. ευρώ, τον οποίο «επιστρέφει» στο μεγαλύτερο ποσοστό του στην κοινωνία, με δράσεις όπως ο καθαρισμός δημόσιων χώρων, η συλλογή ανακυκλώσιμων υλικών «πόρτα-πόρτα» και οι απεντομώσεις.

Στο Μπαγκλαντές, ο Μουχάμαντ Γιουνούς κέρδισε τον τίτλο του «τραπεζίτη των φτωχών» και το Νόμπελ Ειρήνης, δημιουργώντας τη «Grammen Bank», που έδινε μικροπιστώσεις σε άτομα χωρίς πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, με μόνο όρο την υποχρέωση δανεισμού ανά ομάδες των πέντε και την αλληλοβοήθεια στην αποπληρωμή των δανείων. Ετσι, πολλοί κάτοικοι δημιούργησαν δικές τους επιχειρήσεις και δεν βρίσκονται πια κάτω από το όριο της φτώχειας.

Στο Χαλάνδρι Αττικής, η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (ΚΟΣΕΠ) Συνεταιρισμός Γονέων ξεκίνησε πρόγραμμα φύλαξης βρεφών παιδιών σε ιδιωτικό χώρο, σε μικρές ομάδες, με πρόσληψη παιδαγωγού, αντιμετωπίζοντας με συλλογική κινητοποίηση πολιτών ένα μεγάλο πρόβλημα για τους εργαζόμενους γονείς.

Στη δυτική Θεσσαλονίκη, ο τοπικός Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης (ΚοιΣΠΕ) δίνει επαγγελματική και κοινωνική διέξοδο σε ανθρώπους με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, που έχουν νοσηλευτεί στο τοπικό ψυχιατρείο, συμβάλλοντας στη θεραπεία τους και στην κατά το δυνατόν οικονομική τους αυτάρκεια.

Όπου το κοινωνικό κράτος είναι διεθνώς αδύναμο, οι κοινωνικές επιχειρήσεις έρχονται ολοένα και συχνότερα να καλύψουν το κενό: παράγουν μεν κέρδος και το επιδιώκουν, αλλά όχι για ίδιον όφελος, παρά μόνο για να το αποδώσουν εκ νέου στην κοινωνία. Όπως επεσήμαναν οι ομιλητές, πρόκειται για επιχειρήσεις με προτεραιότητα στο άτομο (κάθε μέτοχος διαθέτει μόνο μία ψήφο, ασχέτως τού πόσες συνεταιριστικές μερίδες κατέχει), που έχουν ανοιχτό και εθελοντικό σύστημα μελών, λαμβάνουν δημοκρατικά όλες τις αποφάσεις και χρησιμοποιούν τα πλεονάσματά τους για την επίτευξη στόχων, που προάγουν τη βιώσιμη ανάπτυξη και την κάλυψη κοινωνικών αναγκών.

Λιγότερο από 2% της συνολικής απασχόλησης στην Ελλάδα το ποσοστό των εργαζομένων στην κοινωνική οικονομία

Προς το παρόν, πάντως, η παρουσία τους στην Ελλάδα παραμένει ισχνή, συνεπεία και του γεγονότος ότι, όταν οι κοινωνικοί επιχειρηματίες πηγαίνουν σε μια τράπεζα για να λάβουν χρηματοδότηση, συνήθως λαμβάνουν ως απάντηση μόνο μια ερώτηση: «τι και ποιοι είστε;»

Αυτό επεσήμανε -μιλώντας στην εκδήλωση- ο ερευνητής Δημήτρης Ζιώμας, επιστημονικός υπεύθυνος του Παρατηρητηρίου Κοινωνικής Οικονομίας του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ). Πάντως, κατά τον ίδιο, τα περιθώρια ανάπτυξης είναι μεγάλα.

Εν αναμονή των εξελίξεων, ενδεικτικές της υστέρησης της Ελλάδας σε επίπεδο κοινωνικής επιχειρηματικότητας είναι οι στατιστικές. Συγκεκριμένα, με βάση τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία (τα οποία αφορούν το έτος 2003), στην Ελλάδα μόνο το 1,8% της συνολικής απασχόλησης αφορά άτομα που εργάζονται/είναι μέλη σε κοινωνικές επιχειρήσεις και οργανισμούς (συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων σε αγροτικούς συνεταιρισμούς, ιδρύματα και ενώσεις). Στη Γαλλία, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 10% (2,3 εκατ. εργαζόμενοι) και στην ΕΕ των 25 κρατών-μελών ανέρχεται στο 6% (11 εκατ. εργαζόμενοι).

Τα αίτια της υστέρησης αυτής εντοπίζονται – σύμφωνα με τον κ. Ζιώμα – στο γεγονός ότι «το ρυθμιστικό πλαίσιο (σ.σ. εγκρίθηκε το 2011) δεν είναι ακόμη στη θέση του», αλλά και στις ελλείψεις κατάλληλων εναλλακτικών χρηματοδοτικών εργαλείων, καταρτισμένων στελεχών και δικτύωσης. «Χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση των ελλείψεων, ώστε η κοινωνική οικονομία να ενεργοποιηθεί» κατέληξε.

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα στα νερά της Βενετίας

Αν στην Ελλάδα η κοινωνική επιχειρηματικότητα βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, στην Ιταλία είναι ήδη ανεπτυγμένη. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόνο στην περιοχή γύρω από τον δήμο της Βενετίας, λειτουργούν σήμερα 15 κοινωνικοί συνεταιρισμοί, που πραγματοποιούν συνολικό τζίρο 45 εκατ. ευρώ και απασχολούν πάνω από 1.500 εργαζόμενους, όπως επισήμανε ο Σύρος Κοσκοβόλης, εκ μέρους της Μονάδας Προγραμματισμού, Σχεδιασμού, Ωρίμανσης και Υλοποίησης Εθνικών και Κοινοτικών Προγραμμάτων ΕΕΑ.

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα στη χώρα δεν σταματά στη Βενετία και επεκτείνεται σε ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, από στεγνοκαθαριστήρια και υπηρεσίες μεταφορών ΑμεΑ μέχρι ξενοδοχεία και μεταποιητικές επιχειρήσεις.

«Ηθική Τράπεζα» και συνεταιριστικά στεγνοκαθαριστήρια

Παράλληλα, υπάρχει η λεγόμενη «Ηθική Τράπεζα», που χρηματοδοτεί μόνο τον κοινωνικό τομέα, ενώ στην περιοχή της Λομβαρδίας λειτουργεί σύστημα χρηματοδότησης κοινωνικών συνεταιρισμών μέσω μικροπιστώσεων.

Μεταξύ των καλών πρακτικών στη γείτονα εντάσσεται η συνεταιριστική αλυσίδα διαχείρισης τεχνολογικών συσκευασιών, την οποία λειτουργεί ο συνεταιρισμός «Vesti Solidale», πραγματοποιώντας ετήσιο τζίρο της τάξης των 2,7 εκατ. ευρώ (2008) κι απασχολώντας πάνω από 50 εργαζομένους, το 40% των οποίων προέρχεται από ευάλωτες πληθυσμιακές μονάδες.

Η κρίση «ξυπνά» την αλληλεγγύη

Πέρα από τις προαναφερθείσες ελλείψεις (π.χ., χρηματοδοτικών εργαλείων), που ανακόπτουν την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, ένα πρόσθετο πρόβλημα είναι και η έλλειψη της σχετικής νοοτροπίας, όπως επισήμανε ο δρ κοινωνιολογίας Κωνσταντίνος Γεώρμας, ειδικός σύμβουλος στο γραφείου του υπουργού Εργασίας.

Ωστόσο, όπως είπε, θεωρεί ότι «στην Ελλάδα η κρίση θα απελευθερώσει τα συναισθήματα κοινωνικής αλληλεγγύης. Η Ελλάδα, για να βγει από την κρίση θα χρειαστεί την κοινωνική οικονομία».

Ο ίδιος σημείωσε ότι, σήμερα, το 70% των πόρων των κοινωνικών επιχειρήσεων/συνεταιρισμών προέρχεται πανευρωπαϊκά από πόρους του δημοσίου, αλλά το κύριο μέλημα των κοινωνικών επιχειρηματιών πρέπει να είναι ούτως ή άλλως η διασφάλιση της βιωσιμότητάς τους.

Σύμφωνα με τον κ. Γεώρμα, για την επιτυχή ανάπτυξη μιας κοινωνικής επιχείρησης απαιτούνται – μεταξύ άλλων – τα εξής: δικτύωση με άλλους συνεταιρισμούς, μετάβαση από την κουλτούρα των επενδύσεων στην κουλτούρα των συμβολαίων, σωστή επίβλεψη των μειονεκτούντων εργαζομένων, ισορροπημένη σύνθεση των ομάδων εργασίας (μεταξύ μειονεκτούντων και μη) και επένδυση σε τεχνικό εξοπλισμό.
Κοινωνικό franchising χωρίς… royalties
Αν η ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας έχει ένα βασικό προαπαιτούμενο, αυτό είναι η κοινωνική καινοτομία. «Με άλλα λόγια εντοπίζω ένα πρόβλημα της τοπικής κοινωνίας και προσπαθώ να βρω έναν ικανοποιητικό και καινοτόμο τρόπο για να το αντιμετωπίσω, όπως έκανε για παράδειγμα ο Μουχαμάντ Γιουνούς με τη Grammen Bank.

Εάν το μοντέλο που θα αναπτύξω αποδειχθεί πετυχημένο, μπορώ να το αναπαράγω μέσω του λεγόμενου κοινωνικού franchising (σ.σ. συμφωνία δικαιοχρησίας).

Έτσι, μειώνεται το κόστος και το ρίσκο ανάπτυξης ενός νέου μοντέλου για τις κοινωνικές επιχειρήσεις, ενώ η διαφορά με το εμπορικό franchising είναι ότι αυτός που το ξεκίνησε δεν ζητάει δικαιώματα (σ.σ.royalties) για να το παραχωρήσει», επισήμανε από την πλευρά του ο Αντώνης Βορλόου, αναπληρωτής προϊστάμενος της Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού» του υπουργείου Εργασίας.

Προς δημιουργία φορέα μικροπιστώσεων για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα

Κατά τον κ.Βορλόου, περίπου το 3% των εγγεγραμμένων στο Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας αφορά τις λεγόμενες επιχειρήσεις ένταξης (με στόχο την επανένταξη ευπαθών ομάδων στην κοινωνία/οικονομία/αγορά εργασίας), περίπου το 20% την κατηγορία Κοινωνικής Φροντίδας (πχ, φροντίδα/φύλαξη βρεφών, παιδιών και ηλικιωμένων) και το μεγαλύτερο ποσοστό τις επιχειρήσεις συλλογικού και παραγωγικού σκοπού (πχ, δράσεις σχετιζόμενες με: πολιτισμό, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση και τοπικά προϊόντα).

Στην παρούσα φάση «τρέχει» το στρατηγικό σχέδιο του υπουργείου Εργασίας για την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, μέσω του οποίου αναμένεται -μεταξύ άλλων- να προχωρήσει η επιχορήγηση κοινωνικών επιχειρήσεων για το ξεκίνημα της λειτουργίας τους (start-up).

Επίσης, στο πλαίσιο του σχεδίου τίθεται στόχος για την αξιοποίηση εναλλακτικών χρηματοδοτικών εργαλείων (πχ, με τη μορφή συμπληρωματικών «επιστρεπτέων» επιχορηγήσεων), αλλά και για τη δρομολόγηση -σε μεταγενέστερο χρόνο- προπαρασκευαστικών ενεργειών για τη δημιουργία φορέα μικροπιστώσεων, που θα λειτουργεί και ως δομή υποστήριξης.

Ο κ. Βορλόου επεσήμανε ακόμη ότι βρίσκεται σε εξέλιξη ανοιχτός καλλιτεχνικός διαγωνισμός για τη σχεδίαση του λογότυπου της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα, για το οποίο η υποβολή προτάσεων μπορεί να γίνεται ηλεκτρονικά μέχρι τις 20 Απριλίου (περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα www. keko.gr)