Εδώ και αιώνες ο άνθρωπος βασίζεται στις κινήσεις των ματιών για να μεταδώσει και να ερμηνεύσει μη-λεκτικά μηνύματα είτε συνειδητά, είτε ασυνείδητα. Η κατανόηση των κινήσεων των ματιών ήταν κλειδί για την εξέλιξη και την επιβίωση του είδους μας. Το ίδιο ισχύει και τώρα -παρότι βασιζόμαστε πολύ στην τεχνολογία σχεδόν για τα πάντα. Απλώς, πλέον στις πλείστες των περιπτώσεων οι πληροφορίες που ανταλλάσσουμε μέσω των ματιών μας, παραμένουν ασυνείδητες. Εάν εστιάσουμε σε αυτό όμως, μπορούν να γίνουν συνειδητές.
Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό από τα Πρωτεύοντα που έχει μεγάλο, φωτεινό και έντονα ορατό λευκό τμήμα στα μάτια, το οποίο ονομάζεται Σκληρός Χιτώνας. Αυτή ακριβώς η ορατότητα του Σκληρού Χιτώνα μας επιτρέπει να παρατηρούμε εύκολα τις Σακκαδικές κινήσεις του ματιού (τις γρήγορες κινήσεις από το ένα σημείο εστίασης στο άλλο).
Υπό κανονικές συνθήκες στην καθημερινότητά μας κάνουμε περίπου 3-5 σακκαδικές κινήσεις το δευτερόλεπτο, δηλαδή περίπου μισό εκατομμύριο την ημέρα. Και ενστικτωδώς δημιουργούμε ένα «αφήγημα» από την ταχύτητα της κίνησης των ματιών ενός άλλου ανθρώπου, το τι μέρος του Σκληρού Χιτώνα αποκαλύπτεται και τη γωνία που δημιουργεί κάθε στιγμή. Όλοι έχουμε χρησιμοποιήσει φράσεις όπως «απλανές», «επίμονο», «διεισδυτικό» βλέμμα, «το είδα στα μάτια του» ή «αποφεύγει να με κοιτάξει στα μάτια», σωστά;
Ας δούμε λοιπόν 12 τρόπους με τους οποίους οι κινήσεις των ματιών μας αποκαλύπτουν ακόμα και… ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα:
Το 2014 ερευνητές του Johns Hopkins Medicine διαπίστωσαν, ότι οι άνθρωποι που είναι λιγότερο υπομονετικοί ή παρορμητικοί, τείνουν να κινούν τα μάτια τους με μεγαλύτερη ταχύτητα. Αυτό σχετίζεται με το πώς το νευρικό σύστημα αποτιμά το χρόνο και την ανταμοιβή στον έλεγχο των κινήσεων και στη διάρκεια διαδικασιών λήψης αποφάσεων.
Έρευνα του 2010 αναγνώρισε τον «περιπλανώμενο νου» παρακολουθώντας την κίνηση των ματιών στη διάρκεια της «απρόσεκτης ανάγνωσης». Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ βρήκαν ότι οι κινήσεις των ματιών διαφέρουν ανάλογα με το εάν ο αναγνώστης διαβάζει προσεκτικά ή το μυαλό του περιπλανιέται σε σκέψεις.
Κατά την κανονική ανάγνωση, τα μάτια τείνουν να εστιάζουν από τη μία λέξη στην άλλη, ενώ όταν κάποιος σκέφτεται κάτι άλλο, τα μάτια εστιάζουν για περισσότερο χρόνο σε μεμονωμένες λέξεις και κινούνται αργά στη σελίδα και ο αναγνώστης δεν απορροφά το περιεχόμενο του κειμένου.
Το 2014 μία διεθνής ομάδα επιστημόνων παρακολούθησε τις διάφορες ταχύτητες των σακκαδικών κινήσεων, για να δημιουργήσει μία μέτρηση για τα επίπεδα της κόπωσης. Για την έρευνα μελετήθηκαν ειδικευόμενοι γιατροί, οι οποίοι εργάζονταν σε 24ωρες βάρδιες. Όσο πιο κουρασμένος ήταν κάποιος, τόσο πιο αργός γινόταν ο σακκαδικός ρυθμός του.
Μελέτη του 2015 από διεθνή ομάδα ερευνητών έδειξε ότι οι ηθικές αποφάσεις μας μπορούν να επηρεαστούν από το που εστιάζουν τα μάτια μας εκείνη τη στιγμή. Οι επιστήμονες συμπέραναν ότι οι διαδικασίες που απαιτούνται για να φτάσουμε σε μία ηθική απόφαση, είναι διασυνδεδεμένες με τις κινήσεις των ματιών μας και το «πώς βλέπουμε τον κόσμο».
Το 2011 ερευνητές του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα – Λίνκολν διαπίστωσαν ότι οι Φιλελεύθεροι και οι Συντηρητικοί αντιδρούσαν με διαφορετικές κινήσεις των ματιών σε ένα οπτικό ερέθισμα.
Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, Berkeley, βρήκαν το 2011 ότι ο χρόνος που περνάει κάποιος στο στάδιο REM (ταχείας κίνησης των ματιών) του ύπνου, μπορεί να βοηθήσει ανθρώπους με Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD) να ελαχιστοποιήσουν τις επίπονες αναμνήσεις τους. Όπως ανακαλύφθηκε, στη διάρκεια του σταδίου REM η «χημεία του στρες» παύει και ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις συναισθηματικές εμπειρίες, με τρόπο που αμβλύνει τα οδυνηρά βιώματα.
Μελέτη του 2009 αποκάλυψε ότι, παίρνοντας έναν υπνάκο που να περιλαμβάνει και στάδιο REM, αναζωογονεί την ενσυναισθητική ευαισθησία του εγκεφάλου στην εκτίμηση των ανθρώπινων συναισθημάτων, μειώνοντας την αρνητική προκατάληψη και ενισχύοντας την αναγνώριση των θετικών συναισθημάτων.
Οι ερευνητές πιστεύουν, ότι τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν τη σημασία του ύπνου REM, ως μέρος μίας διεργασίας που αυξάνει τα θετικά συναισθήματα και συντηρεί τα βέλτιστα επίπεδα ψυχικής υγείας.
Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια (USC) διαπίστωσαν ότι συγκεκριμένες νευρολογικές διαταραχές μπορούν να αναγνωριστούν μέσω της μελέτης των κινήσεων των ματιών. Η έρευνά τους παρέχει νέα γνώση για το πώς ο έλεγχος της προσοχής και του βλέμματος επηρεάζονται από συγκεκριμένες νευροεκφυλιστικές ασθένειες. Για παράδειγμα, καταγράφοντας τις κινήσεις των ματιών των συμμετεχόντων, καθώς αυτοί έβλεπαν τηλεόραση, ήταν σε θέση να αναγνωρίσουν τη νόσο του Πάρκινσον με βαθμό ακρίβειας 89,6%.
Το 2014 διεθνής ομάδα ερευνητών αναγνώρισε διαταραχές στη μνήμη εργασίας, που αποτελούν μία πρώιμη ένδειξη της νόσου του Πάρκινσον, παρακολουθώντας τις κινήσεις των ματιών ανθρώπων που διάβαζαν.
Όπως διαπίστωσαν, τα άτομα με πιθανή μεταγενέστερη διάγνωση Αλτσχάιμερ επέδειξαν λιγότερο εστιασμένη οπτική εξερεύνηση, συμπεριλαμβανομένων βραδύτερων οφθαλμικών κινήσεων όταν διάβαζαν, μεγαλύτερης παραμονής σε ένα σημείο κατά την επεξεργασία νέων πληροφοριών, ενώ έπρεπε να διαβάσουν κάποιες προτάσεις και δεύτερη φορά, προκειμένου να κατανοήσουν το πλήρες νόημα.
Μελέτη του 2014 που δημοσιεύτηκε στην ειδική επιστημονική έκδοση Vision, βρήκε ότι οι ακούσιες κινήσεις του ματιού έδειχναν με ακρίβεια την παρουσία Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).
Μελέτη του 2013 που δημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση Nature, διαπίστωσε ότι κατά την πρώιμη παιδική ηλικία η βλεμματική επαφή μπορεί να δώσει ενδείξεις για μία διαταραχή του φάσματος του αυτισμού.
Τυπικά, τα μωρά αρχίζουν να εστιάζουν στα ανθρώπινα πρόσωπα μέσα στις πρώτες λίγες ώρες ζωής τους και μαθαίνουν να λαμβάνουν μη λεκτικά μηνύματα ασυνείδητα, κοιτάζοντας τα μάτια των άλλων ανθρώπων. Τα παιδιά με αυτισμό δε δείχνουν ενδιαφέρον για τη βλεμματική επαφή.
Συνήθως ο αυτισμός διαγιγνώσκεται μετά την ηλικία των δύο ετών, οπότε γίνονται εμφανείς άλλες καθυστερήσεις στην κοινωνική συμπεριφορά ενός παιδιού και τις γλωσσικές του δεξιότητες. Η παρακολούθηση των κινήσεων του ματιού όμως παρέχει πολύ νωρίτερα σχετικές ενδείξεις και άρα επιτρέπει να γίνουν νωρίτερα και πιο αποτελεσματικά οι όποιες θεραπευτικές παρεμβάσεις.
Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Ιλινόις στο Σικάγο μελετούν πώς ανεπαίσθητες ανωμαλίες στις κινήσεις των ματιών μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διάγνωση ψυχικών ασθενειών και ψυχιατρικών νόσων.
Όπως ανακάλυψαν, ανωμαλίες στον τρόπο που τα μάτια παρατηρούν ένα κινούμενο αντικείμενο, αντανακλά συγκεκριμένα ελαττώματα στο νευρικό κύκλωμα του εγκεφάλου, που αντιστοιχούν με συγκεκριμένους τύπους ψυχικών διαταραχών. Για παράδειγμα, οι σχιζοφρενικοί ασθενείς τείνουν να δυσκολεύονται να κρατήσουν τα μάτια τους εστιασμένα σε αντικείμενα που κινούνται αργά.