Βλέποντας τον υπότιτλο, πιθανότατα θα αναρωτιέστε «μα τι σχέση μπορεί να έχει η καφεϊνη με την επιτυχία;». Κι όμως, οτιδήποτε εισέρχεται στον οργανισμό μας σχετίζεται τόσο με τη φυσική μας κατάσταση, όσο και με την πνευματική –που είναι αλληλένδετες- και επηρεάζει την απόδοσή μας σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, ότι το αρχαίο γνωμικό «νους υγιής εν σώματι υγιεί» παραμένει και σήμερα ένα από τα πιο γνωστά και πολυχρησιμοποιημένα ρητά. Έτσι, όταν μιλάμε για «επιτυχία» και «επιδόσεις», είτε στον επαγγελματικό, είτε σε οποιονδήποτε άλλο τομέα της ζωής μας, δεν μπορούμε να παραβλέπουμε την επίδραση που έχει μία τόσο ευρέως χρησιμοποιούμενη ουσία, η καφεϊνη.
Από την Αννίτα Νιάκα
Η ικανότητα να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας και να παραμένουμε ήρεμοι υπό συνθήκες πίεσης συνδέεται άμεσα με την απόδοσή μας. Έρευνα που διεξήγαγε σε πάνω από 1 εκατομμύριο άτομα η TalentSmart (την οποία εμπιστεύεται το 75% των εταιριών του Fortune 500), έδειξε ότι το 90% των ανθρώπων με τις κορυφαίες επιδόσεις έχουν υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη. Αυτοί οι άνθρωποι είναι πολύ καλοί στη διαχείριση των συναισθημάτων τους ακόμα και σε καταστάσεις υψηλής πίεσης και έχουν την ικανότητα να παραμένουν ήρεμοι και να ελέγχουν τις αντιδράσεις τους.
Όπως μπορεί να επιβεβαιώσει κάθε άνθρωπος που συνηθίζει να πίνει καφέ, η διακοπή, ακόμα και η μείωση της καφεϊνης που καταναλώνει κάθε μέρα, είναι κάτι εύκολο να ειπωθεί, αλλά αρκετά δύσκολο να γίνει. Γιατί άραγε;
Ας δούμε μερικά επιστημονικά δεδομένα για τη χρήση της καφεϊνης:
Το καλό: Δεν είναι όντως τόσο καλό
Οι περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να πίνουν καφέ γιατί τους κάνει να αισθάνονται σε εγρήγορση και βελτιώνει τη διάθεσή τους. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι όντως, η καφεϊνη βελτιώνει τις επιδόσεις στις νοητικές λειτουργίες (μνήμη, διάρκεια προσοχής κλπ) βραχυπρόθεσμα. Δυστυχώς όμως, οι μελέτες αυτές δεν έχουν λάβει υπόψη τις συνήθειες κατανάλωσης καφεϊνης των συμμετεχόντων.
Νέες έρευνες από την ιατρική σχολή Johns Hopkins Medical School δείχνουν ότι στην πραγματικότητα, η αύξηση των επιδόσεων μετά τη λήψη καφεϊνης είναι αποτέλεσμα του ότι οι χρήστες καφεϊνης επανέρχονται απλώς στα κανονικά τους επίπεδα μετά από μία σύντομη στέρηση της ουσίας. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι δεν υπάρχει βελτίωση των επιδόσεων σχετιζόμενη με την καφεϊνη, εάν πρώτα δεν υπάρξει στέρηση της καφεϊνης.
Με λίγα λόγια, ο οργανισμός σου συνηθίζει στην καφεϊνη και όταν σταματήσεις ξαφνικά να την καταναλώνεις, οι νοητικές σου επιδόσεις μειώνονται και υπάρχει αρνητική επίδραση στη διάθεσή σου. Ο μόνος τρόπος να επανέλθεις στα κανονικά σου επίπεδα –για λίγο- είναι να πιείς πάλι καφέ και όταν το κάνεις μετά από λίγη στέρηση, αισθάνεσαι σαν να σε ωθεί σε νέα ύψη. Μιλάμε δηλαδή για εξάρτηση.
Το κακό: Αδρεναλίνη
Η κατανάλωση καφεϊνης διεγείρει την απελευθέρωση αδρεναλίνης στον οργανισμό. Η αδρεναλίνη είναι η πηγή της απόκρισης «μάχης ή φυγής», ενός μηχανισμού επιβίωσης που σε κάνει να αντιδράσεις με «μάχη» ή να τραπείς σε φυγή όταν αντιμετωπίζεις μία φυσική ή συναισθηματική απειλή.
Ο μηχανισμός μάχης ή φυγής παρακάμπτει τη λογική σκέψη υπέρ μίας ταχύτερης αντίδρασης. Αυτό είναι πολύ καλό όταν σε κυνηγάει ένα λιοντάρι, αλλά όχι τόσο καλό όταν απαντάς σε ένα κοφτό email ή μία παρατήρηση ενός συναδέλφου σου. Όταν η καφεϊνη βάζει το μυαλό και το σώμα σου σε αυτή την κατάσταση υπερδιέγερσης, τα συναισθήματά σου κατακλύζουν τη συμπεριφορά σου.
Η ευερεθιστότητα και η ανησυχία είναι οι πιο συνήθεις συναισθηματικές επιδράσεις της καφεϊνης, αν και η ουσία επιτρέπει σε όλα τα συναισθήματα να αναλαμβάνουν τον έλεγχο.
Οι αρνητικές επιδράσεις της προκαλούμενης από την καφεϊνη αύξησης της έκκρισης αδρεναλίνης δεν είναι μόνο συμπεριφορικές:
Ερευνητές στο πανεπιστήμιο Carnegie Mellon διαπίστωσαν, ότι μεγάλες δόσεις καφεϊνης αυξάνουν την πίεση του αίματος, διεγείρουν τη καρδιακή λειτουργία και επιφέρουν γρήγορη και ρηχή αναπνοή, η οποία στερεί από τον εγκέφαλο το οξυγόνο που χρειάζεται για να μπορείς να σκέφτεσαι ψύχραιμα και λογικά.
Το άσχημο: Ύπνος
Όταν κοιμάσαι, ο εγκέφαλός σου κυριολεκτικά επαναφορτίζεται, επεξεργαζόμενος τις μνήμες της ημέρας, τις οποίες αποθηκεύει ή απορρίπτει (και έτσι προκαλούνται τα όνειρα), ώστε να ξυπνήσεις σε εγρήγορση και με καθαρό μυαλό.
Ο αυτοέλεγχός σου, η συγκέντρωση, η μνήμη και η ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών σου μειώνονται όταν δεν κοιμάσαι αρκετά – ή δεν κάνεις το σωστό είδος ύπνου.
Ο εγκέφαλος είναι πολύ περίπλοκος όσο αφορά τον ύπνο. Προκειμένου όταν ξυπνήσεις να αισθάνεσαι ξεκούραστος-η, ο εγκέφαλος πρέπει να περάσει από μία συγκεκριμένη σειρά κύκλων. Μπορείς να διευκολύνεις αυτή τη διαδικασία και να βελτιώσεις την ποιότητα του ύπνου σου, μειώνοντας την πρόσληψη καφεϊνης.
Να γιατί ίσως επιλέξεις να το κάνεις: Η καφεϊνη χρειάζεται ένα ολόκληρο 24ωρο για να φύγει από τον οργανισμό. Εάν πιεις ένα φλιτζάνι καφέ στις 8 το πρωί, το 25% της καφεϊνης που πήρες θα είναι ακόμα μέσα στο σώμα σου στις 8 το βράδυ. Εάν το πιείς μετά το μεσημέρι, θα έχει ακόμα το 50% της αρχικής του επίδρασης την ώρα που πηγαίνεις για ύπνο.
Οποιαδήποτε ποσότητα καφεϊνης στο αίμα σου –με τις αρνητικές επιδράσεις να αυξάνονται μαζί με τη δόση- καθιστά δυσκολότερο το να κοιμηθείς.
Και όταν τελικά κοιμηθείς, τα χειρότερα έρχονται: Η καφεϊνη διαταράσσει την ποιότητα του ύπνου σου, μειώνοντας το στάδιο REM (Rapid Eye Movement, το στάδιο του ύπνου που γίνεται ταχεία κίνηση των ματιών). Αυτό είναι το στάδιο του βαθύ ύπνου, κατά το οποίο το σώμα αναρρώνει και επεξεργάζεται τα συναισθήματα.
Όταν η καφεϊνη διαταράσσει τον ύπνο σου, την επόμενη ημέρα ξυπνάς με μία «συναισθηματική αναπηρία». Θα έχεις την τάση να αρπάξεις ένα φλιτζάνι καφέ ή ένα «ενεργειακό ποτό» για να προσπαθήσεις να νιώσεις καλύτερα. Εάν το κάνεις, η καφεϊνη θα αυξήσει την έκκριση αδρεναλίνης, κάτι που θα επιτείνει τη συναισθηματική αναπηρία.
Η καφεϊνη και η έλλειψη ύπνου σε αφήνουν κουρασμένο το απόγευμα, οπότε πίνεις κι άλλο καφέ τότε και την ώρα που πας για ύπνο υπάρχει ακόμα περισσότερη καφεϊνη στο αίμα σου και… ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται.
Στερητικό σύνδρομο
Όπως κάθε διεγερτικό, η καφεϊνη είναι φυσικά και ψυχολογικά εθιστική. Εάν επιλέξεις να μειώσεις την πρόσληψη καφεϊνης –ή να την διακόψεις, πρέπει να το κάνεις σταδιακά. Ακόμα καλύτερα, μπορείς να ζητήσεις βοήθεια από έναν γιατρό ή άλλον επαγγελματία της υγείας.
Οι ερευνητές στην ιατρική σχολή Johns Hopkins διαπίστωσαν ότι η στέρηση της καφεϊνης από έναν οργανισμό που έχει συνηθίσει στη λήψη της, προκαλεί μεταξύ άλλων πονοκεφάλους, κόπωση και δυσκολία συγκέντρωσης. Ορισμένοι άνθρωποι αναφέρουν επίσης ότι αισθάνονταν σαν να έχουν συμπτώματα γρίπης, κατάθλιψη και έντονο άγχος, όταν ελάττωσαν τη λήψη καφεϊνης κατά μόλις ένα φλιτζάνι καφέ την ημέρα.
Υπάρχει σωτηρία: Τα συμπτώματα αυτά περιορίζονται σημαντικά, εάν μειώνεις σταδιακά τη δόση καφεϊνης που λαμβάνεις κάθε ημέρα. Ένα καλό placebo για αρχή ίσως είναι η αντικατάσταση μέρους της ποσότητας καφέ που καταναλώνεις ημερησίως με τον – ιδιαίτερα διαδεδομένο πλέον- ντεκαφεϊνέ (decaf).
