Αν και στη χώρα μας είναι σχετικά άγνωστα, τα MOOCs (Massive Open Online Courses), στα λίγα χρόνια παρουσίας τους έχουν διαμορφώσει ένα νέο τοπίο στον τομέα της εκπαίδευσης. Έχουν προσελκύσει εκατομμύρια κόσμου και, όπως συμβαίνει με κάθε τι νέο, έχουν προκαλέσει έντονες συζητήσεις τόσο υπέρ όσο και κατά.
Σε κάθε περίπτωση, τα MOOCs έχουν μια ιδιαίτερη δυναμική, η οποία κάθε άλλο παρά είναι αδιάφορη. Κι αυτό γιατί παρουσιάζουν μια νέα εικόνα σχετικά με το χώρο της εκπαίδευσης. Σε ένα πρώτο επίπεδο, φανερώνονται οι εκπαιδευτικές ανάγκες ανθρώπων που εμποδίζονταν από διάφορους παράγοντες στο να ακολουθήσουν ή να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους. Έτσι, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου του Λονδίνου(τέλη 2013), το 70% αυτών που γράφτηκαν σε κάποιο από τα τέσσερα μαθήματα που ερευνούσε ήταν κάτοχοι κάποιου τίτλου και το 35% είχε ήδη γραφτεί και σε κάποιο άλλο μάθημα τέτοιου τύπου. Ως προς τις χώρες που παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά ανθρώπων που εγγράφονται σε ένα πρόγραμμα MOOC, πρώτη έρχεται η Αμερική (22%), δεύτερη η Ινδία (6%) και τρίτη η Μ. Βρετανία (5%).
Όπως αναφέρεται σε πρόσφατο άρθρο του The Guardian, το προφίλ του φοιτητή ενός προγράμματος MOOC είναι αυτό ενός ανθρώπου γύρω στα τριάντα, κυρίως άνδρα (οι περισσότεροι είναι άνδρες σε ποσοστό 64:36), ο οποίος ζει και εργάζεται σε μια αναπτυγμένη χώρα ή σε μία από τις BRICS (Brazil, Russia, India, China, and South Africa) και χρησιμοποιεί τα μαθήματα αυτά για να βελτιώσει τις επαγγελματικές ή προσωπικές του γνώσεις. Είναι άξιο λόγου ότι δεν συμμετέχουν οι αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτά τα ευρήματα επιβεβαιώνονται και από μια άλλη έρευνα που διεξήγαγε η FutureLearn, σύμφωνα με την οποία περισσότερο από 80% αυτών που συμμετείχαν σε κάποιο πρόγραμμα MOOC ήταν ήδη κάτοχοι κάποιου τίτλου.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η επιθυμία αυτή για τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν έχει απαραίτητα θετικό αντίκτυπο στα ίδια τα πανεπιστήμια. Για παράδειγμα, όπως αναφέρουν οι Bertrand Guillotin και Vincent Mangematin σε άρθρο τους στους FT, τα MOOCs που έχουν οργανωθεί από περίπου 100 κορυφαία πανεπιστήμια και σχολές επιχειρηματικότητας και έχουν προσελκύσει 5 εκατ. φοιτητές, με εταίρους τη Wall Street και τη Silicon Valley, έχουν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην ίδια τη λειτουργία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Η πρώτη και βασική είναι ότι μειώνονται τα έσοδα, καθώς μειώνονται οι φοιτητές. Αυτό έχει ως συνέπεια τη μείωση της έρευνας, διότι θα δοθεί έμφαση στη διδασκαλία. Έτσι ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα ή μια σχολή επιχειρηματικότητας θα στραφεί προς την παροχή αγαθών (δηλαδή διδασκαλίας), με αποτέλεσμα να χρειαστεί είτε να συγχωνευθεί με άλλους οργανισμούς είτε να κλείσει.
Τα παραπάνω είναι απλώς ενδείξεις για το τι συμβαίνει στην εκπαίδευση μέσω MOOCs και φυσικά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Μπορούμε όμως να εντοπίσουμε ορισμένα βασικά στοιχεία. Το πρώτο και το πλέον βασικό είναι ότι υπάρχει ανάγκη (όχι απλώς επιθυμία) για περαιτέρω μόρφωση, κυρίως μάλιστα από ανθρώπους που έχουν ήδη αποκτήσει κάποιο πτυχίο. Το δεύτερο είναι ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να έχει αποτελέσματα, εφόσον βέβαια λαμβάνει υπόψη το εκάστοτε μάθημα και διαμορφώνεται ανάλογα με αυτό, τις ανάγκες και τους σκοπούς του. Το τρίτο είναι ότι πλέον ο χώρος της εκπαίδευσης παγκοσμίως έχει αρχίσει να μεταβάλλεται σε βαθμό τόσο σημαντικό, ώστε κανείς θα πρέπει να εθελοτυφλεί για να μην το αναγνωρίσει και να επιμείνει σε παραδοσιακά πλαίσια διδασκαλίας.
Είτε τελικά εδραιωθούν τα MOOCs είτε όχι, ο δρόμος έχει ανοίξει. Υπάρχουν εκπαιδευτικές ανάγκες που χρειάζεται να καλυφθούν. Ανοιχτό (ενδεχομένως) μένει το πώς. Βρισκόμαστε πράγματι σε έναν θαυμαστό, καινούργιο κόσμο. Το ζήτημα είναι, για όσους ασχολούνται με τη χάραξη εκπαιδευτικής πολιτικής ή οργανώνουν εκπαιδευτικά προγράμματα σε διάφορα ιδρύματα, να αποφασίσουν για το αν θα επενδύσουν ή όχι σε αυτή τη νέα εκπαιδευτική πραγματικότητα. Η αλήθεια είναι ότι κάποια στιγμή θα αναγκαστούν να το κάνουν, όταν δηλαδή θα έχει αλλάξει ριζικά ο χάρτης της παροχής εκπαίδευσης. Απλώς θα πρέπει από τώρα να αναρωτηθούν για το αν επιθυμούν απλώς να ακολουθούν τις εξελίξεις ή αν θέλουν να είναι από εκείνους που θα τις καθορίσουν.
Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD