Απαραίτητη η συνεργασία και τα στοχευμένα βήματα
Στον εντεινόμενο διάλογο γύρω από την ανοικτότητα στην επιστημονική έρευνα συμμετείχαν οι Ημέρες Ανοικτής Επιστήμης, που πραγματοποιήθηκαν 21 και 22 Οκτωβρίου στην Αθήνα, με πρωτοβουλία του Ερευνητικού Κέντρου «Αθηνά», επιχειρώντας να απαντήσουν σε κρίσιμους προβληματισμούς: γιατί ένας ερευνητής να ακολουθήσει τις αρχές της Ανοικτής Επιστήμης, τι σχετικές πολιτικές ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, τι γίνεται στην Ελλάδα και πώς όλα αυτά συνδέονται με το Ευρωπαϊκό Νέφος Ανοικτής Επιστήμης. Ταυτόχρονα αναδείχθηκαν διαφορετικές διαστάσεις της ανοικτής επιστήμης, όπως είναι η θεσμική, η νομική, η ακαδημαϊκή και η επιχειρηματική.
Η υβριδική εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της λήξης του έργου HELIX και της έναρξης παραγωγικής λειτουργίας της Ελληνικής Υπηρεσίας Δεδομένων, με την υποστήριξη της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και του Εθνικού κόμβου του OpenAIRE στην Ελλάδα.
Η Ανοικτή Επιστήμη αποτελεί κρίσιμη προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για τη βιώσιμη ανάπτυξη, την καλύτερη παραγωγή και αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων, τη συνεργατικότητα, καθώς και τον εκδημοκρατισμό της γνώσης. Το Ερευνητικό Κέντρο “Αθηνά”, αναγνωρίζοντας την αξία των πολιτικών ανοικτότητας για την επιστήμη, συμμετέχει εδώ και 10 χρόνια ενεργά στη συνδιαμόρφωση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ΕΧΕ) δημιουργώντας ερευνητικές υποδομές-πυλώνες και μεταφέροντας την τεχνογνωσία του σε νέες μεθόδους και πρότυπα πρόσβασης, διαμοιρασμού, διαχείρισης και διαφύλαξης της επιστημονικής πληροφορίας.
Οι «Ημέρες Ανοικτής Επιστήμης», φιλοξένησαν σημαντικούς εκπροσώπους από την Ελλάδα και το εξωτερικό οι οποίοι από διαφορετικό πρίσμα ο καθένας ανέδειξαν τη στρατηγική της ΕΕ για την πρόσβαση, την επαναχρησιμοποίηση και την αξιοποίηση επιστημονικών πληροφοριών και ερευνητικών δεδομένων (Open Science, Horizon Europe κ.λπ.), παρουσίασαν το Ευρωπαϊκό Νέφος Ανοικτής Επιστήμης (European Open Science Cloud – EOSC), μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους και τις βέλτιστες πρακτικές, επικεντρώθηκαν στον ρόλο του “Εθνικού Σχέδιου Ανοικτής Επιστήμης” και βέβαια έθεσαν σημαντικούς προβληματισμούς για το μέλλον.
Η 1η ημέρα ήταν αφιερωμένη στη «Συνδιαμόρφωση και Υποστήριξη Πολιτικών και Υπηρεσιών για τη Διαχείριση και Αξιοποίηση Ερευνητικών Δεδομένων στο EOSC». Έπειτα από μια εποικοδομητική συζήτηση γύρω από το Εθνικό Σχέδιο Ανοικτής Επιστήμης, ο κ. Φ. Ψωμόπουλος, ΙΝΕΒ-ΕΚΕΤΑ, Μέλος Ομάδας Εργασίας EOSC Research Careers, Recognition, and Credit Task Force / ELIXIR-GR μίλησε για τις «Ψηφιακές Δεξιότητες και Εκπαίδευση για την ‘Έρευνα και το EOSC, ενώ ο κ. Δ. Πανόπουλος, Συντονιστής ομάδας εργασίας για τις ψηφιακές δεξιότητες, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων / Rebrain Greece και η κα Ι. Μαργαρίτη, Υπεύθυνη Ψηφιακών Προγραμμάτων Ιδρύματος Ωνάση ανέλυσαν τις Ψηφιακές Δεξιότητες, υπό το πρίσμα της απασχόλησης.
Η επόμενη ενότητα ήταν αφιερωμένη στην πρόσβαση και διαφύλαξη ερευνητικών δεδομένων με εισηγητές την A. Bardi, Research Fellow, National Research Council of Italy και τους Λ. Πισπιρίγγα και Ζ. Σημαιοφορίδη, Υπεύθυνους Διαχείρισης Συστημάτων, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ) / HARDMIN που εστίασαν στις εθνικές υποδομές για τα ερευνητικά δεδομένα.
Στη συνέχεια η συζήτηση μετατοπίστηκε στον σχεδιασμό και τη διαχείριση ερευνητικών Δεδομένων, με τον D. Spichtinger, Independent EU Research Policy Analyst να εστιάζει στον Ορίζοντα 2020 και την Ε. Παπαδοπούλου, Βιβλιοθηκονόμο Δεδομένων, Ερευνητικό Κέντρο “Αθηνά” να αναφέρεται στη Σύνδεση ροών εργασίας για τα δεδομένα και συγγραφή ΣΔΔ με το Argos.
Η ημέρα ολοκληρώθηκε με τη θεματική της «Επεξεργασίας και ανάλυσης ερευνητικών δεδομένων» και τις εισηγήσεις των B. Marović, University of Belgrade Computer Centre/ NI4OS-Europe και Γ. Χατζηγεωργακίδη, Επιστημονικού Συνεργάτη, HELIX.
Τη 2η ημέρα, με φυσική παρουσία στον Πύργο Βιβλίων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, η εκδήλωση ξεκίνησε με το καλωσόρισμα του Γ. Εμίρη, Πρόεδρου του Ερευνητικού Κέντρου “Αθηνά” και Φ. Τσιμπόγλου, Γενικού Διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και από την πολιτική ηγεσία του κ. Χ. Δήμα, Υφυπουργού Ανάπτυξης και Επενδύσεων και του κ. Α. Κυριαζή, Γενικού Γραμματέα Έρευνας & Καινοτομίας, καθιστώντας σαφή πλέον την αναγνώριση των αρχών της Ανοικτής Επιστήμης και την ανάγκη θεσμικής υποστήριξης.
Η πρώτη ενότητα ξεκίνησε με την έρευνα και καινοτομία στην ψηφιοποιημένη Ευρώπη. Ο B. Jones, EOSC Association Director, CERN ανέλυσε τις εξελίξεις στο EOSC Association, η V. Gaillard, Deputy Director for Research and Innovation (R&I) at the European University Association (EUA) παρουσίασε τους στόχους της EUA στη διαμόρφωση του EOSC, ενώ ο Σπύρος Αθανασίου, Συντονιστής Ερευνητικών Προγραμμάτων, Ερευνητικό Κέντρο “Αθηνά” μίλησε για τη συμβολή της ελληνικής κοινότητας στις ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες. Στη συνέχεια, παρουσιάστηκαν καλές πρακτικές από τη Γαλλία, τη Σερβία και τη Δανία από τους L. Romary, Computer sciences Professor, INRIA / Open Science Committee, Ministry of Higher Education, Research and Innovation, B. Kosanović, National Open Science Working Group (TONuS) of the Serbian Ministry of Education, Science and Technological Development, H. Lund, Associate Professor, University of Copenhagen.
H εκδήλωση κορυφώθηκε με μια στρογγυλή τράπεζα με τους Α. Γυπάκη, Προϊστάμενο Τμήματος Σχεδιασμού και Προγραμματισμού, Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας, Σ. Παραστατίδη, Γραμματέα Οργανωτικού του Κινήματος Αλλαγής, Γ. Εμίρη, Προεδρεύοντα του Συμβουλίου Προέδρων των Ερευνητικών Κέντρων, Πρόεδρο & Γενικό Διευθυντή, ΕΚ “Αθηνά”, Λ. Ολλανδέζου, Σύνδεσμο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ), Γ. Ιωαννίδη, Καθηγητή Πληροφορικής & Τηλ/νιών, ΕΚΠΑ, Εθνικό Εκπρόσωπο του EOSC Strategic Board, Συντονιστή EOSC Future, Β. Καρκαλέτση, Διευθυντής ΙΠΤ/ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», Μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ), Ν. Μανωλά, Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του EOSC, Εκτελεστική Διευθύντρια της OpenAIRE ΑΜΚΕ.
Οι συμμετέχοντες, υπό το πρίσμα του ο καθένας, συμφώνησαν ότι οι επιστημονικές δημοσιεύσεις και τα δεδομένα πρέπει να είναι ανοικτά και ότι αυτός είναι ο νέος τρόπος επιστήμης, που οδηγεί στην καινοτομία. Χρειάζονται όμως θεσμικές παρεμβάσεις και υποδομές που θα διευκολύνουν την ανοικτή πρόσβαση στη γνώση, ενώ θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ευαισθησία και οι ερευνητές που είναι επιφυλακτικοί στο να μοιραστούν τα δεδομένα τους. Τέθηκε επίσης το ζήτημα των κινήτρων στα πανεπιστήμια προκειμένου να παράγουν ανοικτή επιστήμη και βέβαια επισημάνθηκε η ανάγκη να διασφαλίζεται ότι τα ανοικτά δεδομένα θα παραμείνουν ποιοτικά.
Καίριας σημασίας θεωρήθηκε από όλους τους συμμετέχοντες το πρόσφατο παράδειγμα της COVID -19 όπου οι εκδότες μεγάλων επιστημονικών περιοδικών και μεγάλα εργαστήρια σε όλον τον κόσμο αντέδρασαν άμεσα και «άνοιξαν» τη σχετική επιστημονική τους παραγωγή, οδηγώντας σε μια πρωτοφανή επιτάχυνση της επιστημονικής έρευνας. Αυτή ακριβώς η επιτάχυνση είναι η απάντηση στον προβληματισμό «Γιατί να κάνω Ανοικτή Επιστήμη», αποδεικνύοντας ότι η Ανοικτή Επιστήμη είναι δρόμος χωρίς επιστροφή.
