Έχοντας γνωρίσει, τα τελευταία χρόνια, από κοντά την Silicon Valley –και μετανιώνοντας γιατί δεν το έκανε νωρίτερα– ο σύμβουλος στρατηγικής και marketing πολλών ελληνικών startups, Αποστόλης Αϊβαλής, προτρέπει όσα νέα παιδιά αγαπούν την ανάπτυξη και την καινοτομία να μην το σκεφτούν δεύτερη φορά.
Η έννοια της επιχειρηματικότητας με γοήτευε από παιδί. Ξεκίνησα να επιχειρώ στα εννέα μου χρόνια. Δημιούργησα ένα αυτοσχέδιο περίπτερο, έπαιρνα μεταχειρισμένα και διπλά κόμικ και τα πουλούσα στους συμμαθητές μου –η όλη διαδικασία φάνταζε στα μάτια μου συναρπαστική τότε. Αυτό ήταν το πρώτο μου startup! Είχα μάλιστα και έσοδα, γύρω στις 2.800 δρχ. το 1982! Όταν έγινα 23 η «αδρεναλίνη» του επιχειρείν με οδήγησε να δημιουργήσω ένα Greek souvenir shop στο Internet που πουλούσε γνήσια αντίγραφα αρχαίων Ελληνικών αγαλμάτων, αλλά, λόγω του ότι το internet και το e-commerce τότε σχεδόν δεν υπήρχε, κι εγώ γνώριζα ελάχιστα για εμπόριο, διανομή και πληρωμές, απέτυχα παταγωδώς. Δεν μπορούσα να εξυπηρετήσω ούτε τις ελάχιστες παραγγελίες μέσω email.
Οι αποτυχίες δεν μου έριξαν το ηθικό. Το 1996 συμμετείχα στην δημιουργία μια εταιρείας internet, ενώ αργότερα (1998) δημιούργησα μόνος μου έναν διαγωνισμό Internet, τα Web Awards, αυτό που τώρα είναι τα Ermis Digital. Αργότερα δημιούργησα ένα media sales house στον χώρο των media και διάφορα άλλα. Το πρόβλημα ήταν πως όλα αυτά τα έκανα νωρίτερα από ό,τι έπρεπε. Λάθος timing. Βλέπεις, τις περισσότερες φορές για να καρποφορήσει μια ιδέα, όσο καλή κι αν είναι η υλοποίηση της, χρειάζεται και το κατάλληλο timing. Τουλάχιστον έμαθα κάτι σημαντικό: Ότι η αποτυχία είναι κάτι πολύτιμο. Αξίζει ακόμη και να πληρώσεις για να αποτύχεις. Σε διδάσκει, σε πάει παρακάτω. Είναι η πολυτιμότερη εμπειρία μου. Αν με ρωτούσε ένας νεότερος «τι χρειάζεται για να πετύχω;», θα του απαντούσα χωρίς δεύτερη σκέψη: «Μάθε να αποτυγχάνεις! Μην διστάσεις να ξοδέψεις χρόνο και χρήματα και μην φοβάσαι την αποτυχημένη εικόνα σου. Αξίζει τον κόπο!». Διότι μέσα από τις αποτυχίες μας οργανώνουμε καλύτερα το αύριο. Μικρότερος πίστευα ότι μια καλή ιδέα από μόνη της αρκεί. Στην πορεία όμως κατάλαβα ότι μετρά μόνο η σωστή υλοποίησή της. Τίποτα άλλο. Σωστή υλοποίηση, εκτός από σκληρή δουλειά, σημαίνει και το να περιβάλλεις την ιδέα σου με τους κατάλληλους ανθρώπους, στο κατάλληλο περιβάλλον και την κατάλληλη στιγμή. Αλλιώς υπάρχουν εκατοντάδες παράγοντες που θα σε οδηγήσουν στο «ναυάγιο».
Στην Ελλάδα, δυστυχώς, η κοινωνία, οι επιχειρηματίες αλλά και οι επενδυτές έχουν δαιμονοποιήσει την αποτυχία. Ως κουλτούρα, η αποτυχία μάς τρομάζει. Δεν την μάθαμε ποτέ! Τη θεωρούμε αδυναμία. Στην Αμερική, για παράδειγμα, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Ένα από τα πρώτα πράγματα που σε ρωτούν οι επενδυτές που μπορείς να προσεγγίσεις στη Silicon Valley, είναι: «Πόσες φορές έχεις αποτύχει;». Κάνουν αυτή την ερώτηση επειδή γνωρίζουν ότι αν κάποιος έχει αποτύχει πολλές φορές, ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες να αποτύχει με τα δικά τους λεφτά. Μάλιστα σου λένε: «Αν είναι να αποτύχεις κάν’ το γρήγορα. Αν δεν προχωρεί η ιδέα σου, σκότωσέ τη, μη μου κάψεις πολλά λεφτά σε αυτήν, προχώρα στην επόμενη, θα σε στηρίξω». Στην Ελλάδα, αν βρεις έναν επενδυτή και του πεις «έλα να ανοίξουμε μια Χ επιχείρηση, έχω αποτύχει ήδη δύο φορές σε παρόμοιο αντικείμενο», θα σε κοιτάζει σαν εξωγήινο, γιατί θα σε θεωρεί εξ ορισμού αποτυχημένο. Και ανόητο.
Στα 38 μου, έχοντας εργαστεί ως στέλεχος σε πολλές και μεγάλες εταιρείες και ενώ είχα τρεις επιχειρήσεις στην Ελλάδα που πήγαιναν καλά, αποφάσισα να φύγω και να μείνω στην Αμερική, αφού δοκίμασα πολλά άλλα «οικοσυστήματα» με συγκεκριμένα κριτήρια, όπως εξηγώ εδώ. Ένιωθα την ανάγκη να βρεθώ σε ένα οικοσύστημα που αγκαλιάζει επί της ουσίας την καινοτομία, τη δημιουργικότητα, την επιχειρηματικότητα και στο οποίο δεν υπάρχει «ταβάνι». Για το μόνο που μετανιώνω ακόμα είναι ότι δεν το έκανα νωρίτερα. Είχα βολευτεί στις δουλειές μου, είχα «μεθύσει» με τις όποιες επιτυχίες και δεν έβλεπα μακριά.
Με το που πάτησα το πόδι μου στην Καλιφόρνια ήταν «love at first sight». Τις πρώτες μέρες βασάνιζε το μυαλό μου ένα μεγάλο «γιατί». Γιατί ξόδεψα 38 χρόνια από τη ζωή μου στην Ελλάδα και δεν έφυγα νεότερος; Κι ας είχα επιχειρήσεις εδώ, κι ας έτρεχαν οι υποχρεώσεις. Είναι τόσο θελκτικό το περιβάλλον εκεί, που σου παίρνει το μυαλό! Και τόσο βολικό το οικοσύστημα, που σε εκτινάσσει γρήγορα. Για αυτό, όταν συναντώ νέα παιδιά με τις ίδιες δυνατότητες και τα ίδια «θέλω» με μένα, εγκλωβισμένα σε μια Ελλάδα όπου η ανάπτυξη και η καινοτομία δεν είναι παρά κενές λέξεις στο στόμα ενός πολιτικού, τα προτρέπω να φύγουν, να μαζέψουν ό,τι λεφτά έχουν και να επιχειρήσουν ένα ταξίδι στη Silicon Valley. Ακόμη και ως τουρίστες για μια εβδομάδα. Είμαι βέβαιος ότι μέσα από τις εμπειρίες που θα αποκομίσουν εκεί, θα βρουν τελικά το δρόμο τους, γιατί θα μάθουν να σκέφτονται αλλιώς. Αν θέλουν, μπορούν να το κάνουν κι εκεί. Γιατί εκεί υπάρχει δρόμος. Και χωράει όλους όσους εργάζονται σωστά, παραγωγικά και νοιάζονται για το κοινό καλό.
